گردشگری پایدار چیست و لزوم پیاده سازی آن در ایران

بزرگنمایی تصویر

امروزه در جهان گردشگری پایدار یک گزینه انتخابی به حساب می آید، اما در آینده نزدیک تنها روش مورد پذیرش جوامع توسعه یافته برای این صنعت خواهد بود زیرا منطبق با منشور گردشگری مسئولانه است.. در کشوری مانند ایران که مردم آن بسیار به سفر علاقمند هستند، باید اقدامی کرد تا هرچه زودتر مردم و مسئولان، گردشگری پایدار را به عنوان تنها روش به رسمیت بشناسند. پیش از آنکه بیشتر وارد جزئیات بشویم، لازم است تا مفهوم گردشگری مسئولانه و پایدار را توضیح دهیم.
گردشگری پایدار چیست؟
این مبحث به شیوه ای از گردشگری اطلاق می شود که در آن گردشگران تلاش می کنند اثرات منفی سفر را بر روی محیط زیست، جامعه و اقتصاد تقلیل دهند یا اثرات مثبت سفر را بر روی آنها افزایش دهند. این شیوه مسافرت همان گردشگری مسئولانه است که منجر به گردشگری پایدار می شود.
با رشد صنعت گردشگری در جهان، اگر مسافران اصول این شیوه را به کار نگیرند، صدمات جبران ناپذیری به محیط اطراف خود و ساکنان آن وارد می کنند. ما نیز در ایران، باید آموزش های لازم را تدارک ببینیم تا گردشگران بتوانند با پیروی از اصول این شیوه مسافرت، پیامدهای مثبتی را برای محیط زیست، افراد و کسب و کارهای آنان فراهم آورند.
گردشگری پایدار شامل محافظت از منابعی است که به منظور فعالیت های گردشگری بر روی آنها سرمایه گذاری می شود. افراد در جوامع محلی کسب و کارهای خود را با توجه به آن تنظیم می کنند و مسئولیت ترویج حفاظت از محیط زیست را به عهده می گیرند تا داشته هایشان را حفظ نمایند. این منابع قرار نیست یکبار مصرف باشند و پس از یک دوره کوتاه سفر نابود شوند و محل درآمد افراد بومی آنجا را نابود سازد.
این سبک سفر از چه موقع و چگونه مطرح شد؟
در سال ۱۹۶۶، متن سیاست ملی گردشگری افریقای جنوبی، از توافق بر سر عبارت “گردشگری مسئولانه” خبر داد. در این سیاست، رفاه جامعه محلی به عنوان یک فاکتور اصلی ذکر شد. در سال ۲۰۰۲، اطلاعیه کیپ تاون (Cape Town) در خصوص گردشگری مسئولانه در مقاصد سفر منتشر شد. طبق این اعلامیه، توافق شده بود که گردشگری مسئولانه به این مهم بپردازد که “محل های زندگی افراد بهبود یابد و محل های بهتری برای بازدید گردشگران فراهم آید”.
از آن پس، توجه کشورهای مختلف، فعالان محیط زیست، جامعه شناسان، و … بیشتر معطوف به این شیوه انسانی مسافرت شد. مردم سفر می کنند تا لذت ببرند، اما در قبال سایرین، محیط زیست شان و نیز کسب و کار و تداوم محل درآمدشان هم مسئولیت دارند. این احساس مسئولیت، یک وظیفه انسانی است که باعث می گردد گردشگری پایدار در آن جامعه مستقر شود و نسل های بعدی نیز از مزایا و مواهب آن برخوردار شوند.
لزوم سرلوحه قرار دادن گردشگری پایدار در ایران
وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ایران نیز در سال ۱۳۹۸ به تصویب “سند راهبردی توسعه گردشگری” کشور پرداخت که در آن به توسعه پایدار گردشگری اشاره کرده است. باید در نظر داشت که از تصویب تا پیاده کردن اصول لازمه، باید راه درازی باید شود. در حال حاضر، وضعیت گردشگری چندان با رویکرد حفظ محیط زیست، جوامع محلی و اقتصاد آنها هدایت نمی شود. در این اثنا، بر عهده تک تک  ماست که به آموزش دیگران بپردازیم و شرایط را برای این بیداری در صنعت گردشگری ایران مهیا نماییم.
کافی است نگاهی به مقاصد گردشگری بیاندازیم تا متوجه شویم چگونه گردشگران محیط زیست را تخریب می کند، با افراد بومی در جوامع محلی رفتار نامناسب می کنند و به اقتصاد مقاصد گردشگری لطمه وارد می سازند. علت تمامی این اثرات منفی عدم آموزش و فقدان زیرساخت های لازم برای گردشگری پایدار است. شاید ذکر یک نمونه بتوانند به درک این موضوع کمک بیشتری بنماید:
فرض کنید سوار بر خودروی خود در کوههای طالقان، استان البرز، به دنبال محلی برای توقف و لذت از طبیعت می گردید. ظرف مدت کوتاهی، با گردشگرانی مواجه می شوید که بساط پیک نیک خود را گسترده اند و از شب قبل در آنجا چادر زده اند. به دلیل سرمای شب گذشته و نیاز به گرما، به جان درختان افتاده اند و شاخه های بسیاری را شکسته اند تا آتش برپا کنند – برخی با اره و برخی دیگر با تبر.
زباله ها را می توان در هر گوشه و کنار یافت. جوی فاضلاب رستوران آن طرف جاده هم که سرازیر در دریاچه سد طالقان شده است و بوی نامطبوعی ایجاد کرده است. گردشگران هم در فاصله پنجاه متری این جویبار بدبو در حال ماهیگیری هستند.

آیا هیچیک از این گردشگران آموزش دیده اند که چگونه باید به طبیعت گردی رفت؟ آیا روشن کردن آتش بر روی علف های خشک شده تابستان و در زیر سایه درختان سبز کاملا بی خطر است؟ آیا تنها تفریح ماهیگیری و کباب درست کردن و قلیان کشیدن است؟ آیا هیچگونه امکاناتی برای دفع و جمع آوری زباله در آنجا وجود دارد؟ آیا نقاط خاصی را متناسب با تعداد گردشگری در آن منطقه برای اسکان شبانه مردم اهل طبیعت گردی فراهم شده اند؟ آیا قوانینی برای شیوه دفع فاضلاب برای کسب و کارهایی مانند مغازه ها، رستوران ها، … تدوین و اجرا شده اند؟

باید از خواب غفلت بیدار شویم و پیش از نابود کردن بیشتر طبیعت، انتقال روش های نادرست زندگی به نسل های بعدی و منهدم ساختن امکانات موجود برای تفریح و کسب و کار هموطنان مان، دست به کار شویم.

بنابراین، بیش از هر زمان دیگر لازم است تا گردشگری پایدار معرفی شود، آموزش داده شود و پیاده شود تا منابع مان را حفظ کنیم و نسل های بعدی هم بتوانند سفر کنند و از مواهب آن برخوردار شوند.
گردشگری پایدار چاره کار در ایران است
برای رسیدن به نتیجه، دو طرف باید تلاش کنند: مردم و مسئولان گردشگری. همه باید بدانند که اصول گردشگری پایدار چیست و چقدر با اهمیت می باشد.  آنچه ما نیاز داریم برای این صنعت در ایران انجام شود، عبارتند از:

آموزش گردشگران
فراهم ساختن امکانات و زیرساخت ها
تدوین قوانین و مقررات و ساماندهی مقاصد و مناطق گردشگری
نظارت سالم و صحیح بر روی اجرای قوانین

مردم نیز باید با ارتقاء سطح آگاهی شان، و عملی کردن آموخته هایشان به کاهش اثرات منفی بر روی مقاصد گردشگری بپردازند. در ضمن، آنها با تربیت کودکان خود برای رفتار صحیح در حین سفر، می توانند شیوه گردشگری پایدار را در فرهنگ ایرانی نهادینه کنند.
در این خصوص، “دستی بر ایران” با انتشار منشور گردشگری مسئولانه، راهکارهای عملی ملموسی را جهت رسیدن به گردشگری پایدار ارائه کرده است که از شما دعوت می شود به آنها دقت نمایید.