بسطام

بزرگنمایی تصویر

مجموعه آرامگاه و خانقاه بایزید بسطامی

بسطام، شهر کوچکی در نزدیکی شاهرود است که محل دفن یکی از عارفان بزرگ یعنی بایزید بسطامی می باشد. این شهر مانند شاهرود مملو از باغ های زردآلو و چنارهای تنومندی است که در فصل پاییز مناظر برگ ریزان چشمگیری دارند. مدرسه شاهرخیه، مسجد جامع بسطام، برج کاشانه و غیره نیز از جاذبه های گردشگری بسطام است.
جاذبه های تاریخی داخل شهر
در اینجا به معرفی آن دسته از جاذبه های تاریخی بسطام می پردازیم که در داخل این شهر قرار دارند:
مجموعه بایزید بسطامی
شخص بایزید بسطامی، بزرگ‌ترین عارف قرن نهم میلادی و از بزرگان اهل تصوف است. مجموعه آرامگاه بایزید بسطامی را می‌ توان جزو گروه مجموعه‌های آرامگاهی بزرگ با طرح نامنظم دانست که قدیمی‌ترین آثار آن به قرن‌های نهم و دهم میلادی تعلق دارند. بیشترین قسمت‌های این مجموعه، در دوره ایلخانیان و پس از آن ساخته شده است.
بایزید بسطامی زاده سال ۷۴۹ میلادی است که در سال ۸۷۵ درگذشت و در خانقاه خویش دفن شد. این مکان از جمله شاخص ترین جاذبه های گردشگری بسطام می باشد.
مدرسه شاهرخیه

قدمت این بنا به دوران تیموری بازمی گردد. این مدرسه که تا حدود ۵۵ سال پیش به گفته معماران بسطام، دایر و مرکز تحصیل علوم قدیمه بوده و اکنون نیز به عنوان مدرسه علمیه باقرالعلوم استفاده می شود. مدرسه شاهرخیه در دو طبقه از ۲۸ حجره، مسجد، ایوان و زورخانه تشکیل شده است.
مسجد جامع بسطام
بخش شبستانی این مسجد که در حال حاضر نماز جماعت در آن خوانده می شود، احتمالا به دوره قاجار باز می گردد. این را نیز باید افزود که محرابی بی نظیر از دوره ایلخانی در حیاط پشتی آن وجود دارد. مسجد جامع بسطام مربوط به سده چهارده میلادی است که به عنوان یکی از آثار ملی ایران نیز به ثبت رسیده است.
برج کاشانه

برج کاشانه (غزنه) در بسطام، قرن ۱۴ میلادی
این برج در پشت مسجد جامع قرار دارد و از یک برج چند ضلعی تشکیل شده است. نام دیگر این برج، برج آرامگاهی نزدیک مسجد جامع است و مربوط به سده چهارده میلادی می باشد.
به عقیده اهالی بسطام این برج آتشکده زرتشتیان قبل از اسلام بوده است. برخی از شرق شناسان از جمله آندره گدار بر این گمان هستند که این بنا از آثار غازان خان مغول است و نام اصلی آن غازانه بوده که به مرور زمان و بدون توجه به اصل آن کاشانه نامیده شده است.
این برج از جاذبه های گردشگری بسطام است که به دلیل ارتفاع آن نسبت به بناهای همجوار براحتی قابل پیدا کردن می باشد.
مسجد امامزاده محمد بسطام
این بنا بین امامزاده محمد و مسجد سلجوقی، در مجموعه تاریخی بایزید بسطامی واقع است . از ظواهر امر پیداست که ابتدا به صورت حیاط کوچکی بوده، ولی در زمان قاجاریه آن را پوشانده اند . طبق کتیبه موجود، این بنا در سال ۱۸۲۶ میلادی یعنی زمان فتحعلی شاه قاجار تعمیر شده است.
موزۀ عرفان شرق بسطام
موزه عرفان شرق در سال ۲۰۱۱ میلادی از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در مجموعه تاریخی بسطام افتتاح شد. بنای این موزه معروف به گنبد غازان خان مربوط به سال های ۱۲۷۱-۱۳۰۳ میلادی است.
در این موزه قرآن های خطی، ابزار روشنایی (شمعدان) و عکسهای قدیمی از مجموعه تاریخی بسطام به نمایش گذاشته شده اند.
اشیاء دیگری مانند پیه سوز های سفالی، کشکول های چوبی، ظروف چینی دوره صفویه، در منبت کاری شده و …. در معرض دید علاقمندان قرار گرفته است.
جاذبه های تاریخی خارج از شهر
در اینجا به معرفی آن دسته از جاذبه های تاریخی بسطام می پردازیم که در خارج از این شهر قرار دارند:
تپه باستانی سنگ چخماق

این تپه باستانی در منطقه بسطام، یکی از مکان هایی است که در سال ۱۹۷۰ میلادی توسط پروفسور ماسواد، مورد شناسایی قرار گرفت و اشیاء و ابزارهایی مربوط به دوران نوسنگی از آنجا به دست آمد.
این تپه‌ها در حاشیه شمالی شهر بسطام و در ۶ کیلومتری شاهرود واقع شده‌اند و قدمت تپه‌های غربی به ۸۵۰۰ تا ۹۰۰۰ سال قبل و قدمت تپه‌های شرقی به ۷۰۰۰ تا ۸۰۰۰ سال پیش باز می‌گردد.
دیرینگی این مناطق، نشان دهنده وجود روستایی در دوره نوسنگی بی‌سفال در منطقه سنگ چخماق شاهرود است.
جاذبه های طبیعی شهر بسطام
در اطراف این شهر، دیدنی های طبیعی بسیاری وجود دارد. در اینجا به ذکر شاخص ترین آنها می پردازیم که از جاذبه های گردشگری بسطام و نیز کل ایران به حساب می آید:
دشت بسطام

جنگل ابر مشرف به دشت بسطام
این دشت در منطقه شرقی شاهوار از سلسله جبال البرز واقع گردیده و بارزترین جاذبه طبیعی بسطام به حساب می آید. این دشت به خاطر محصور بودن در میان کوه‌های تپال، بدشت، سیاه کوه و البرز، از حاشیه کویر جدا گشته است. به دلیل وفور چشمه ساران، قنوات و چاه‌های عمیق، منطقه‌ای خوش آب و هوا در آنجا پدید آمده است، و سرتاسر آن دشت را باغات سر سبز پوشانیده‌ اند.
جغرافیای بسطام
شهر بسطام در ۶ کیلومتری شمال شرقی شاهرود و در بخش بسطام جای دارد. این شهر از غرب به رشته کوه‌های شاهوار و شهر مجن، از شرق به منطقه میامی و دشت کویر و از شمال و شمال غرب به استان گلستان مرتبط می‌باشد. ارتفاع آن از سطح دریا ۱۴۲۰ متر است و متوسط دمای سالانه هوای آنجا ۱۸.۱ درجه سانتیگراد است. میزان متوسط بارندگی این شهر در فصول مختلف سال ۱۸۵ میلیمتر است.
شهر بسطام را می توان منطقه ای کوهپایه ای در نظر گرفت که در همسایگی کویر قرار گرفته است. همین شرایط آن را تبدیل به یکی از خوش آب و هوا ترین شهرهای منطقه کرده است. بنابراین در طول تاریخ همواره محلی برای زندگی عارفان و اندیشمندان بوده است.
بسطام تنها هفت کیلومتر با شاهرود دارد و مسیرهای متنوعی برای دسترسی به آن فراهم می باشد. دسترسی به شاهرود از طریق قطار، خودروی شخصی، اتوبوس های بین شهری فراهم است. اگر خودروی شخصی در اختیار ندارید، می توانید پس از سفر به شاهرود با تاکسی هایی که در میدان امام خمینی ایستگاه دارند به بسطام سفر کنید.
فاصله بین تهران تا بسطام با خودروی شخصی ۴۱۲ کیلومتر معادل ۴.۵ الی پنج ساعت است.
جمعیت و اقتصاد بسطام
بر اساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۲۰۱۶ میلادی، جمعیت بسطام، برابر با ۸۶۰۹ نفر بوده ‌است.
شهر بسطام آب و هوایی مطبوع در تابستان و سرد در زمستان دارد. باغات زردآلو سراسر شهر را احاطه کرده‌اند. عمده درآمد مردم از همین طریق است.
این شهر از سویی به سبب مجاورت کوه‌های شاهوار و ابر دارای زمستانهای سرد و طولانی است و از طرفی دیگر به دلیل همجواری با کویر دارای آب و هوایی کوهپایه‌ای است. به همین دلیل، بی شک بسطام یکی از خوش آب و هواترین نقاط استان سمنان است. کشاورزی نیز بخش مهمی از اقتصاد آن می باشد.
تاریخ بسطام
بر اساس کاوش های صورت پذیرفته، قدمت این شهر بیش از ۸۰۰۰ سال تخمین زده می شود. دیرینگی این خطه را می توان در تپه معروف سنگ چخماق در بخش شمالی شهر جستجو کرد.
در این شهر گورستان هایی از اقوام هزاره اول وجود دارد که قبور آنها را تخته سنگ های بزرگ و کوچک تشکیل می دهد. شواهدی از زندگی مردم از دوره هخامنشیان در بسطام وجود دارد.
برخی از مورخین بسطام را از بناهای سردار معروف خسرو پرویز، پادشاه ساسانی و فرمانروای خراسان، قومس، طبرستان و گرگان در قرن ششم میلادی می دانند.
این شهر از قرون ۱۰ و ۱۱ تا اوایل قرن ۲۰ میلادی یکی از مراکز مهم فرهنگی ایران به شمار می آمد، لیکن پس از حمله قوم مغول کم کم شهر رو به افول رفت.
یکی از دلایل رونق فرهنگی این شهر در آن دوران، سفر علماء و دانشمندان به این شهر، تأسیس مدرسه شاهرخیه و تدریس بزرگانی چون مصنفک بسطامی نوه فخر رازی و دیگر بزرگان در این مدرسه می باشد.
این شهر دارای آثار گران سنگ و ارزشمندی است که بخش مهمی از تاریخ جهان محسوب می شوند و حاکی از فرهنگ غنی اسلامی در این ناحیه از ایران هستند. از جمله این آثار می توان به موارد زیر اشاره داشت:
امامزاده محمد ابن جعفر صادق (ع)، آرامگاه بایزید بسطامی، مسجد اول بایزید، مسجد دوم بایزید، دالان و ایوان الجایتو، مسجد ایلخانی، آرامگاه گمنام، گنبد غازان خان، ایوان جنوبی، رواق، منار سلجوقی، آرامگاه آل کرت، ایوان جنوبی، برج کاشانه، مسجد جامع، مدرسه شاهرخیه، تکیه دولت، یخچال های قدیمی، حمام شازده، حصار تاریخی شهر، آب انبار و خانه های قدیمی.
یکی از اصلی ترین منابع تامین آب شهر قنات هایی است که در آن جاری هستند و قدمت برخی از آن ها به ۵۰۰ سال پیش می رسد. نکته جالب اینجا است که آب این قنات ها در طول تابستان بسیار خنک و گوارا و در روزهای سرد زمستان گرم است.
برای مطالعه بیشتر:

نقشه بسطام