جشن فروردینگان، زمان و ریشه آئین های مرتبط با آن

بزرگنمایی تصویر

جشن فروردینگان و تقارن آن با نوروز

جشن فروردینگان با نوروز مقارن است و از جمله آداب و رسوم ایرانی است که همچنان پابرجاست. شاید دلیل اینکه اولین ماه سال فروردین نام گرفته است به دلیل وجود همین جشن باشد. در واقع، جشن فروردینگان در ده روز پایان سال، یعنی پنج روز پایان اسفند و روزهای «اندرگاه یا پنجه دزدیده» برگزار می‌شد. زرتشتیان این جشن را با آداب و رسوم خاص خود تا نوزدهم ماه فروردین ادامه می‌دادند.
آیا جشن فروردینگان با نوروز و جشن فرودگ ارتباط دارد؟
با توجه به این‌که عید نوروز در آغاز فروردین و جشن فَرَودگ در نوزدهم فروردین برگزار می‌شود، این جشن‌ها با جشن فروردینگان در هم می‌آمیزند. این امکان وجود دارد که میان سه جشن مذکور ارتباط و پیوندهایی وجود داشته باشد، اما گمان بر این است که هر کدام جشنی مجزا هستند.
لازم به ذکر است که هر سه جشن با مراسم خاص خود و برای یک موضوع اصلی برگزار می‌گردند. در واقع، پایه اصلی آن‌ها در مورد انسان و روان او یا فَرَوَهَر می‌باشد. همچنین، جشن آتش‌افروزیِ پایان سال (موسوم به چهارشنبه سوری) از اضافات این جشن‌ها و به ویژه جشن فروردینگان به شمار می‌رود.
فروهر چیست؟
بر اساس تعالیم دین زرتشت، وجود آدمی از پنج نیروی مینوی تشکیل شده است که نیروی پنجم، «فروشی یا فروهر» نام دارد. بهترین معنای این کلمه محافظ، نگهبان، پاسبان و پشتیبان است.
در واقع، فروهر به نیرویی اطلاق می‌شود که جهت پشتیبانی و حفاظت آفرینش نیک از سوی اهورامزدا آمده است. این بارقه‌ی الهی نه تنها برای انسان، بلکه به همه‌ی آفرینش از قبیل گیاهان، جمادات، انسان و اجرام سماوی نیز تعلق می‌گیرد.
به عقیده‌ی زرتشتیان، زمانی که این فروهر یا فروش متعلق به فردی نیک و پارسا باشد، پس از مرگ به جهان بالا و عالم مینوی باز می‌گردد. در صورت شرور و بدکار بودن فرد فروهر، او مدتی در برزخ باقی می‌ماند تا از آلودگی پاک شود. سپس از آنجا به عالم مینو و جایگاه نور عروج می‌کند.
زمانی که دوران زندگی هر جزئی از آفرینش اهورایی پایان می‌یابد، فروهرِ آن، به مبدأ خود یعنی نزد پروردگار باز می‌گردد. خود اهورامزدا به عنوان «نورالانوار و فروهر کل» است. او در هر جزئی از آفرینش خود بارقه یا ذره‌ای از نیروی شگفت خود را برای پشتیبانی و محافظت قرار می‌دهد که از آن به فروهر یاد می‌شود. از پنج نیروی وجود آدمی، فروهر تنها جزء یا نیرویی است که به مبدأ خود باز می‌گردد.
جشن فروردینگان؛ جشن نزول فروهرها

نشان فروهر آتشکده آدریان تهران
از این جشن به عنوان جشن نزول فروهرها یاد می‌شود که با ششمین گاهنبار از جشن‌های سالیانه ایرانیان شرقی یا «گاهنبار هَـمَـسپَـتمَدُم» مقارن است. جشن مزبور پیش از زرتشت نیز معمول بوده است.
به باور زرتشتیان، آفرینش در شش مرحله (هنگام) انجام شده است. ششمین مرحله از آفرینش به خلقت انسان مربوط می‌شود. در واقع، خداوند در این مرحله جهان مینوی یا فروهر را می‌آفریند.
پس از آفرینش قالب و شکل مینوی و غیر مادی، همه نباتات و جمادات و جانداران در جهان آخرت سه هزار سال در سکون بودند. در زمین نیز اهریمن زندگی می‌کرد و در آن به زشتی و بدی می‌پرداخت.
سپس، خداوند به فروشیان فرمود که هر زمان اراده کنند می‌توانند در زمین ظاهر شوند و با بدی و زشتی به پیکار بپردازند. آن‌ها نیز قبول کردند. بنابراین، در ششمین گاه آفرینش یعنی همسپتمدم به اراده‌ی خداوند در قالب مادی خود به زمین فرود می‌آیند.
این نزول در پنج روز پایان سال اتفاق می‌افتد. بنابراین، در این ایام مردم جشنی با عنوان جشن فروهرها یا جشن فروردینگان برگزار می‌کنند.
مراسم انجام گرفته در روز جشن
به عقیده زرتشتیان، فروهرهای درگذشتگان در روز جشن در هر سال، به خانه‌های خود نزول می‌کنند تا به دلایلی از قبیل خوشی، شادمانی، راستی، درستی، دینداری، پهلوانی، خیر و برکت و ثروت و شوکت بازماندگان، به شادی بپردازند.
از طرفی، بازماندگان نیز خانه‌های خود را نظافت می‌کنند و انواع نقل و نبات و شیرینی و سبزه و انواع خوراکی و نوشیدنی‌ها را در اتاق و بام خانه‌های خود قرار می‌دهند. آن‌ها سعی می‌کنند که همواره دشمنی‌ها را به دوستی مبدل کنند و از یکدیگر حلالیت می‌طلبند تا فروهرها و روان‌شان شاد شوند. به عقیده آنان این فروهرها برای‌شان دعای خیر می‌کنند و به یاری آن‌ها می‌آیند.
از مهم‌ترین مراسم این جشن می‌توان به افروختن آتش اشاره کرد. در واقع، در بیشتر جشن‌ها افروختن آتش مقدس و ستایش ویژه‌ی آن در آتشکده‌ها و خانه‌ها، جزو مراسم اصلی به شمار می‌رود. جشن فروردینگان نیز در شب اول پنجه بر روی بام‌ها و معابر با افروختن آتش آغاز می‌شود.
پس از اسلام، آغاز جشن پنجه یا فروردینگان به چهارشنبه سوری مبدل شده است‌. از آنجایی که اعراب چهارشنبه را نحس و نامبارک می‌پنداشتند، به جای جشن نزول فروهرها، جشن چهارشنبه آخر سال را برگزار می‌کردند.
ایرانیان مطابق با سنت دیرینه خود پس از ساسانیان، شب اول پنجه را با آتش افروزی جشن گرفتند. این روز با شب چهارشنبه آخر سال مصادف بود و به همین دلیل بعدها به چهارشنبه سوری شهرت یافت.
مطابق با نوشته‌های کتاب اوستا، جشن فروردینگان به مدت ۱۰ روز یعنی دو پنجه ادامه می‌یافت. پنجه اول مربوط به پنج روز آخر اسفند و پنج اندرگاه یا کبیسه است. پنج روز بعدی نیز با روزهای آغاز سال مقارن می‌گردد.
جشن فروردینگان را بیشتر بشناسید
جشن فروردینگان از جمله جشن‌های باستانی است که توسط زرتشتیان برگزار می‌شود. «دستی بر ایران» ضمن معرفی گردشگری میراث فرهنگی در تلاش است به شکل موثرتری شما را با میراث ناملموس فرهنگی نیز آشنا کند.