آشنایی با عمارت قصر یاقوت عمارت قصر یاقوت که در منطقه‌ی سرخه حصار، در شرق تهران و ابتدای جاده آبعلی واقع شده است، در محوطه‌ی بیمارستان لواسانی قرار دارد. این بنای قاجاری به نام‌های دیگری از قبیل «کاخ یاقوت» و «کاخ سرخه حصار» نیز شناخته می‌شود. منطقه‌ی سرخه حصار بخشی از ذخیره‌گاه زیست‌کره کویر ایران […]
آشنایی با عمارت قصر یاقوت
عمارت قصر یاقوت که در منطقه‌ی سرخه حصار، در شرق تهران و ابتدای جاده آبعلی واقع شده است، در محوطه‌ی بیمارستان لواسانی قرار دارد. این بنای قاجاری به نام‌های دیگری از قبیل «کاخ یاقوت» و «کاخ سرخه حصار» نیز شناخته می‌شود. منطقه‌ی سرخه حصار بخشی از ذخیره‌گاه زیست‌کره کویر ایران است. بنای مزبور در سال ۱۳۸۲ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.
تاریخ عمارت قصر یاقوت
عمارت قصر یاقوت در سال ۱۲۶۲ خورشیدی (۱۸۸۳ میلادی) مقارن با سی‌ونهمین سالگرد پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار در منطقه‌ی سرخه حصار ساخته شد.
این عمارت در داخل باغی به نام «باغ سرخه حصار» قرار داشت که ساختمان‌های متعدد دیگری نظیر کاروانسرا، سربازخانه و گرمابه نیز در حصارِ این باغ مشاهده می‌شدند. هم‌اکنون، عمارت قصر یاقوت تنها بنایی است که از مجموعه‌ی مزبور باقی مانده است.
شایان ذکر است ناصرالدین شاه در پاییز و زمستان از عمارت قصر یاقوت به‌عنوان تفرجگاه و شکارگاه سلطنتی استفاده می‌کرد. در واقع، عمارت مزبور، برخلاف عمارت‌های مشابه، به عنوان کاخ ییلاقی استفاده نمی‌شد.
از دلایل توجه ناصرالدین شاه به این عمارت می‌توان به قرار گرفتن آن در مجاورت منطقه‌ی حفاظت‌شده و شکارگاه سلطنتیِ سرخه حصار و خُجیر نام برد. این دو منطقه از جمله مناطق قُرُق‌شده‌ای بودند که یادگاری از زمان فتحعلی شاه قاجار محسوب می‌شدند.
باغ-عمارت مزبور سپس در ابتدای دوره پهلوی مدتی به «آسایشگاه مسلولان» تبدیل شد. سپس، در سال ۱۳۳۶ خورشیدی (۱۹۵۷ میلادی) با تصویب مجلس شورای ملی به «سازمان بیمه‌های اجتماعی» تعلق یافت.
در همان سال، عمارت موجود در باغ به «بیمارستان ریوی» تغییر کاربری داد. در طی سال‌های بعد، بخش‌های دیگری از قبیل بخش جراحی و روانی به این بیمارستان اضافه شدند.
سرانجام، عمارت مزبور در سال ۱۳۵۵ خورشیدی (۱۹۷۶ میلادی) به بیمارستان عمومی تبدیل شد. هم‌اکنون این بیمارستان در محوطه‌ی مزبور و در مرکز فوق تخصصی قلب دکتر لواسانی تهران قرار دارد.
این بیمارستان عمومی که همان عمارت قصر یاقوتِ دوره قاجار است پس از انقلاب سال ۵۷ و در فواصل سال‌های ۱۳۸۷ تا ۱۳۸۹ خورشیدی بازسازی شد.
بازسازی این بنا توسط مهندس علی قمری، مسعود امیری امامی و مسعود شریفی دیرین و با نظارت دکتر جدی و مهندس محمد محمدیان انجام شد. البته، این عمارت یکبار در دوره‌ی قاجار به‌دلیل خسارت ناشی از آتش‌سوزی، بازسازی شده بود.
ویژگی‌ها و سبک معماری
عمارت قصر یاقوت در سال‌های ابتدایی، شامل دو بخش مجزا به نام‌های «کوشک بیرونی» و «حرمخانه» می‌شد. داخل این دو بخش، مجموعاً ۲۰۰ اتاق قرار داشتند که جلوه‌ی بسیار زیبایی به‌وجود آورده بودند. همین امر در سال‌های بعد زمینه‌ای را فراهم آورد که بتوان از عمارت دو طبقه‌ی مزبور به عنوان بیمارستان استفاده کرد.
معماری اروپایی عمارت قصر یاقوت
در این عمارتِ تاریخی، آشپزخانه‌ای نیز تعبیه شده بود که آشپزهای دربار در آن به طبخ غذا می‌پرداختند. گفته می‌شود ضرب‌المثل‌هایی نظیر «بادمجان دور قاب چین» و «یه آشی برات بپزم که روش یه وجب روغن باشه» نخستین‌بار در این آشپزخانه بیان شده‌اند.
شایان ذکر است ویژگی‌های معماری عمارت قصر یاقوت برآمده از سبک معماری ایرانی و متعلق به دوران قاجار نیستند. در واقع، در ساخت بنای مزبور بیشتر سبک معماری اروپایی مورد توجه بوده است.
همچنین، ایوان موجود در ابتدای ورودی و ایوانی دیگر بر بالای بنا، از ساختار معماری ایوان‌های ایرانی پیروی نمی‌کنند. معمولاً در معماری اروپایی چنین ایوان‌هایی به‌منظور معرفی مقامات دولتی و اشخاص مهم و ابراز احساسات به مردم بنا می‌شدند. البته در ایران دوره صفوی نیز شاه عباس اول از ایوان کاخ عالی‌قاپو (با ساختار و معماری متفاوت) نیز همین استفاده را می‌کرد.
به‌طورکلی، عمارت قصر یاقوت از نظر معماری، ساختمانی برون‌گرا به شکل مکعب است که یک بام شیب‌دار بر روی آن قرار دارد.
پیرامون این عمارت، ایوانی با ۲۰ ستون مشاهده می‌شود که تزیینات آن مشابه تزیینات استفاده شده در معماری اروپایی است. شایان ذکر است که تزییناتی از قبیل شیوه‌ی آجرکاری تاق‌نماها و اِزاره‌های در و پنجره‌ها، با تلفیقی از معماری اروپایی و ایرانی ایجاد شده‌اند.
ستون‌های این ایوان که از جنس چوب هستند با پایه‌‌ای به شکل مکعب-مستطیل و سرستون‌های گچبری‌شده، خودنمایی می‌کنند. البته، تعدادی از این ستون‌ها را که در ۴ گوشه‌ی بنا قرار گرفته‌اند، به‌صورت دو قلوی جدا از هم، ساخته‌اند.
شرح ویژگی‌های فضای ورودی عمارت قصر یاقوت
فضای ورودی کاخ سرخه حصار
فضای ورودی بنای مزبور با بهره‌گیری از معماری اروپایی و بر محور اصلی ساختمان، در ضلع شمالی واقع شده است. در واقع، طراحی ورودی به‌گونه‌ای است که فضای مزبور مشابه یک بخش الحاقی به فضای اصلی تصور می‌شود.
این فضا به‌وسیله‌ی دو ستون قطور و مکعب‌شکل از بخش اصلی جدا شده است و در طبقه‌ی دوم جلوه‌ای مشابه بالکن دارد. بااین‌وجود، این دو فضای ورودی و اصلی، به‌زیبایی با یکدیگر تلفیق شده‌اند.
در گذشته، این بنا دارای یک ورودیِ فرعی بود که با اختلاف پنج پله به ایوان همکف اتصال می‌یافت. درواقع، این ورودی فرعی یک ورودی مخفی محسوب می‌شد و تصور عموم بر این بود که بنای مزبور فقط دارای یک ورودی است.
عمارت قصر یاقوت؛ یک عمارت تاریخی در سرخه حصار
عمارت قصر یاقوت به‌دلیل قدمت و برخورداری از شیوه‌ی معماری اروپایی، بسیار حائز اهمیت است. شما می‌توانید در بازدید از جاذبه‌های گردشگری تهران، با استفاده از تورهای ایرانگردی و یا به صورت شخصی، از این عمارت زیبا دیدن کنید. دستی بر ایران ضمن معرفی ذخیره گاه زیست کره کویر ایران شما را به بازدید از عمارت مزبور دعوت می‌کند.
